www.shipman.fora.pl

Karrex

Kabestany i kołowroty

Na żaglowcach montowano specjalne urządzenia do podnoszenia dużych ciężarów.
Kabestany i kołowroty były obsługiwane przez kilka osób jednocześnie.

Kabestan był najważniejszym urządzeniem na pokładzie dużych statków i okrętów z napędem żaglowym (te największe wyposażone były w dwa kabestany i dodatkowo w kołowrót lub jak [link widoczny dla zalogowanych] w trzy kabestany). Był nieodzowny przy podnoszeniu i opuszczaniu kotwic ale nie tylko. Korzystano z niego przy wykonywaniu wszystkich manewrów wymagających użycia dużej siły, które wykonać mogła tylko kilku-, kilkunasto- lub kilkudziesięcioosobowa załoga marynarzy wyposażonych w bloczki i talie. Do tych czynności należało między innymi podnoszenie masztów, steng, rej, rejek, zapasów, dział, szalup, etc.

przykład podnoszenia na pokład szalupy za pomocą kabestanu i reji

Z biegiem lat kształt kabestanów ulegał modyfikacji. Na rysunku poniżej pokazano kilka przykładów tych urządzeń od XV do XVII w..

Na rysunku pokazano kilka przykładów kabestanów i schemat zapadek

Budowa kabestanu z XVII w.
z francuskiego portalu

Les principales parties du Cabestan sont / Główne części kabestanu:

- 1) La tête ou chapeau / Głowica (głowa lub kapelusz).
- 2) Les amelotes, amolettes, mortaises ou mortoises / Otwory na handszpaki.
- 3) La fusée / Trzon.
- 4) Les taquets de fusée / Żebra.
- 5) Les entremises de taquets de fusée / Węzłówki ożebrowania.
- 6) La cloche / Dzwon, trzon.
- 7) Les élinguets / Zapadki.
- Cool

Les taquets d'élinguets / Element zapadki
- 9) La mèche / Wał (dolna część trzonu)
- 10) Les amelotes, amolettes ou mortaises / Otwór na handszpak.
- 11) Le pied ou bout de mèche / Stopa, pięta lub koniec trzonu.
- 12) Le pivot / Oś.
- 13) La pointe de pivot / Punkt obrotu.
- 14) L'écuelle, le saucier, l'assiette, la noix / Podstawa kabestanu (Miska, kieszonka, talerz, orzech).

handszpak

Krzysztof Gerlach napisał:

Prymitywny kabestan wielkiego okrętu Wasa z 1628 r. Brak później wymyślonej głowicy, handszpaki w przelotowych otworach na różnych wysokościach.
Rys. Krzysztof Gerlach

1670.

Z forum
www.timberships.fora.pl
Cały artykuł również na naszym forum
» KOTWICE ŻAGLOWCÓW I WCZESNYCH PAROWCÓW
[link widoczny dla zalogowanych]

kabestan Vasy z ozdobnym "mechanizmem" zapadki

Karrex

Budowa i zastosowanie kabestanu

Kabestan najczęściej składał się z pionowej osi o przekroju ośmiokątnym. Na powierzchniach ośmioboku montowano deseczki (żebra), dzięki którym lina mocniej przylegała do powierzchni kabestanu. Na wierzchu montowano głowicę z otworami, w które wstawiano handszpaki, czyli drewniane drążki, na które napierano, wprawiając kabestan w ruch obrotowy. Handszpaki wstawiano w otwory w głowicy dopiero przed rozpoczęciem manewrów (rysunek 1).

schemat podwójnego kabestanu z XVIII w.

model angielskiego kabestanu z XVIII w.

Podczas żeglugi handszpaki były wyjmowane i wiązane razem, by nie utrudniać w przemieszczaniu się marynarzy po pokładzie.
Kiedy pojawiała się konieczność skorzystania z kabestanu, usuwano lub podnoszono na zawiasie i podwiązywano kolumny podpierające pokładniki, a następnie handszpaki wstawiano w otwory w głowicy.

Niekiedy łączono je (zdjęcie powyżej), wsuwając linę w otwory wywiercone na ich końcu. Następnie marynarze stawali przy handszpakach ramię w ramię i napierali na nie mocno. Jeden z marynarzy stawał obok trzonu kabestanu i pilnował, by lina równo owijała się wokół niego. Jeśli kabestan nie mógł się obracać, ponieważ któryś z handszpaków blokował się na innych urządzeniach lub przedmiotach znajdujących się na pokładzie, handszpak ten wyjmowano i wsuwano w następny otwór głowicy (rysunek 2).

Kabestan należało zablokować, by nie obracał się w niewłaściwym kierunku. Na pokładzie znajdowały się prostokątne listwy hamujące - zapadki, które wstawiano w gniazda o tym samym kształcie wykonane w dolnej części trzonu kabestanu. W niektórych kabestanach zapadki mocowano na trzonie i wpasowywano w kolistą zębatkę.
Chodziło o to, by listwy wpuszczone w gniazdo nie wysuwały się z niego i blokowały kabestan w odpowiedniej pozycji (rysunek 3).

Na dużych żaglowcach konstrukcja największego kabestanu przechodziła przez dwa pokłady – kabestan miał dwa trzony, po jednym na pokładzie.
Pierwszy znajdował się na pokładzie górnym, drugi zaś na pokładzie niższym. Dolny trzon był przedłużony i sięgał aż do stępki.
Gdy trzeba było podnosić przedmioty o bardzo dużej masie, konstrukcja trzonów pozwalała na ich jednoczesne obracanie – na każdym pokładzie pracowała osobna ekipa, dzięki czemu można było podwoić przyłożoną siłę.

Karrex

Kabestan francuski

Grafiki francuskich kabestanów z XVIII w. ilustrujące pomocniczy, mniejszy kabestan i duży (podwójny).

Gregory Franchetti - petit cabestan

Gregory Franchetti - grand cabestan

Jak pisałem wyżej kolumny podpierające pokładniki na niższych pokładach wokół kabestanów, były usuwane na czas pracy kabestanu (lub unoszone na zawiasie jak widzimy na zdjęciach repliki HERMIONE).